تاثیر اخبار مثبت و منفی بر بهداشت روان فرد و جامعه
تورج شمشیری نظام. روانپزشک. عضو گروه درمانگران مهررسانان
پیش از ورود به بحث،لازم میدانم در خصوص تعریف خبر و مثبت یا منفی دیدن آن توضیحات اجمالی ارائه دهم. خبر در علوم ارتباطات به صور گوناگون تعریف شده است اما هسته مرکزی این تعاریف این است که خبر گزارشی از رویدادهای واقعی و عینی ( نه تخیلی ) است که دارای ” ارزش خبری ” باشد. این گزارش میتواند به شکل اینترنتی مانند گوگل نیوز یا توییتر و تلگرام و… یا به صورت روزنامه وهفته نامه مثل روزنامه همشهری یا از طریق تلویزیون و رادیو مانند شبکه خبر انتشار پیدا کند. ارزش خبری در واقع اشاره به این نکته دارد که هر روز شاید هزارن رویداد کوچک و بزرگ اتفاق می افتد که نه امکان گزارش همه آن وجود دارد و نه ارزش انتقال به مخاطب. ارزش انتقال به مخاطب در واقع با عناصری چون دربرگیری خبر( تعداد افراد درگیر)، شهرت موسسه یا فرد حقیقی و حقوقی ( مثلا اخبار بیانات رییس جمهور)، اختلافات درون جامعه ، شگفتی ها ( اختراعات، اکتشافات)، زمان و محل رویداد خبر بستگی دارد و هر خبری دارای عناصر ششگانه ” که؟ کجا؟ کی؟ چه؟ چرا؟ چگونه؟” است. از طرفی در علوم ارتباطات خبر خوب و بد به مفهوم عامه فهم معنای علمی ندارد چرا که مثلا یک خبر خوب مانند باران و برف ممکن است برای ناحیه دیگری با اسیب به محصولات کشاورزی خبر بد تلقی شود و یا یک خبر بد مانند جنگ در یک منطقه، باعث خبر خوب رونق اقتصادی منطقه دیگر شود. یک نکته مهم دیگر این است که ارزش گذاری خبر به قضاوت افکار عمومی هم بستگی دارد به طوریکه مثلا اگر تورم در جامعه ای 50% باشد ولی اخبار زیر ده درصد گزارش کنند چون افکار عمومی آن را با واقعیت جامعه منطبق نمیدانند حتی این نوع گزارش را خبر نمی دانند بلکه سیاست بازی یا فریب تلقی میکنند.همچنین روش بیان خبر گاهی با تکنیک های خاص برای پررنگ/ کمرنگ کردن رویداد(مثلا حمله جنگنده ها در یک ناحیه را ارزش و در ناحیه دیگر را ضدارزش تلقی کنند)، موجی از احساسات مثبت/منفی به یک رویداد خاص ایجاد میکند که در روانشناسی رسانه ای مورد توجه قرار میگیرد.
اما با نگاه عرفی اخبار خوب و بد به اخبار شخصی و اجتماعی یا اخبار محیطی و اجتماعی تقسیم میشود که برای مثال از اخبار محیطی بد سیل و زلزله را واز اخبار اجتماعی بد بحران های سیاسی و بی عدالتی قضایی و تحریم و تورم میتوان نام برد و از اخبار خوب محیطی منابع ابی کافی یا هوای سالم و اخبار اجتماعی خوب عدالت اجتماعی و رونق اقتصادی را.
رسانه ها با اخبار گاهی اهداف دیگری را هم دنبال میکنند مانند حساسیت زایی ( نسبت به یک کشور یا دین، با تلقینات درست یا غلط خبری جهت دهی مثبت و منفی میدهند ) حساسیت زدایی ( نسبت به یک نظام یا سازمان یا شخص حقیقی یا حقوقی یک کشور، مشروعیت جهانی یا عدم مشروعیت ایجاد میکنند) و ایجاد انقلاب ،آشوب و اغتشاش یا سرکوب ان ( با تحریک افکار عمومی یک جمعیت، انها را نسبت به نظام یا حزب حاکم شورانده یا مطیع میکنند)
مقالات و نظرات متعدد در حیطه سلامت روان نشان داده است که اخبار بد با افزایش حجم ناامیدی، نوعی استرس روانشناختی در فرد و جامعه ایجاد کرده که میتواند به اختلالات افسردگی و اضطرابی و فرسودگی شغلی منتج شود یا ان را دامان بزند و با افزایش حس بی اعتمادی و بی اعتنایی افراد به خود و جامعه، حتی زمینه ساز انواع بزهکاری گردد مخصوصا اگر مداومت در شنیدن اخبار بد ادامه داشته باشد.از طرفی حتی با پیش بینی اخبار بد با خطای شناختی فاجعه سازی (مصداق از کاه کوه ساختن) ، گاهی ابعاد فاجعه را بیشتر از واقعیت و توان دفاعی خود را کمتر از آن پیش بینی کرده و انواع اختلالات خلقی و اضطرابی و حتی در سطوح جدی تر روانپریشی را باعث شوند. همچنین شنیدن یا دیدن اخبار بد ممکن است فرد را در وضعیت شوک روانی یا نوعی اختلال استرس بعد از اسیب قرار دهد که به طور مکرر خود را در معرض یا اماده ان اسیب در خواب و بیداری بداند و عملکرد شغلی روانشناختی و اجتماعی فرد را مختل کند مثلا بعد وقوع زلزله، افراد حتی ممکن است با کمترین نشانه مرتبط با لرزش بدون ارتباط با زلزله، واکنش های بیمارگونه نشان دهند به طوریکه اخبار بد باعث سلب تفکر منطقی یا مهارت حل مساله به درجات مختلف شده و بروز بحرانهای فردی و اجتماعی را گسترده تر کنند. تحقیقات نشان میدهد زنان به دلیل به خاطر سپاری جزییات بیشتر اخبار منفی نسبت به اخبار معمولی و همچنین کودکان و نوجوانان به دلیل عدم بلوغ مکانیسم های دفاعی روانشناختی، احتمالا اسیب روانشناختی بیشتری را تجربه خواهند کرد و توصیه به دوری از اخبار بد بعنوان روشی مثبت مد نظر قرار گرفته است البته این به معنای خودخواهی یا عدم اعتنا به درد و رنج دیگران یا ناهمدلی نیست اما اگر در شرایط فرد، کمک خاصی برای ان خبر بد وجود ندارد درگیر شدن عاطفی توام با ایجاد اختلال روانشناختی نه تنها کمکی نمیکند بلکه اسیب بیشتری همراه دارد.البته از طرفی ورود به اخبار بد و زمینه تحلیل و بررسی علل وقوع و جلوگیری از پیدایش یا شدت گیری ان، مخصوصا توسط متخصصین امر، یا ایجاد حس مسوولیت اجتماعی برای مقابله با ان بحران مانند ورود نیروهای خودجوش و مردمی در کمک به تقلیل اثرات خبر بد، توصیه میشود که واضحا با این شمشیر دو لبه بودن شنیدن/دیدن اخبار بد، مسایلی چون شخصیت و هوش هیجانی فرد و شبکه حمایتی و تجربه و تخصص نقش حائز اهمیتی دارد.
از طرفی اخبار خوب واقعی با ایجاد حس مثبت اندیشی، سه کارکرد خیلی مهم دارند : 1- حس امنیت شغلی و روانی 2- امکان برنامه ریزی هدفمند برای حال و آینده 3- امید برای تغییر و اصلاح شرایط. اما اگر با دقت اخبار را دنبال کنیم زیر بمباران انبوهی از اخبار و رویدادها، اکثریت ان شامل اخبار بد می شوند اما دنبال کردن اخبار خوب میتواند با همین سه کارکرد اصلی، با تقلیل اثرات اخبار بد، نقش موثر و سازنده در ثبات و انسجام سلامت روان ایفا کند مثلا خبر تعلق وام به خانه های زلزله یا سیل زده، حضور امدادگران و مردم و کمک های مادی و معنوی، حضور خودجوش نهاد های مردمی و ان جی او ها و….