چاپ مصاحبه اینجانب در هفته نامه سلامت….شماره جدید در هفته دوم دی ماه 1393
تورج شمشیری نظام، روانپزشک، زوج درمانگر و مشاور ازدواج و خانواده
جشن طلاق در واقع مراسمی است که برای پایان یافتن یک ازدواج و بیان تجرد دوباره انجام میشود.این مراسم به انحاء مختلف در کشورهای مختلف دنیا برگزار میشود. مراسم با حضور مشترک هر دو زوج یا توسط یک یا هر دو زوج به صورت جداگانه برگزار میگردد. لباسهای ویژه این نوع طلاق، پخش کارت دعوت طلاق، کیک مخصوص با چاقوی مخصوص به شکلهای مختلف عروس و داماد بر روی کیک، تابوت حلقه طلا یا حلقه طلای بریده شده یا شکسته شده توسط چاقو یا چکش مخصوص اینکار که گاها در پایان مراسم موزیک و شام هم داده میشود و میتواند در ابعاد کوچک مثل خانه یا رستوران و ابعاد بزرگ مثل تالار برگزار گردد. نویسنده آمریکایی خانم لورا دیو Laura Dave چندین سال پیش اولین رمان در خصوص جشن طلاق به نام The Divorce Party را نوشت و سپس بتدریج در تمام آمریکا گسترش پیدا کرد و شهر لاس وگاس نمادی از این نوع جشن است. در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان رواج دارد. در ایران در ابتدا در قشر مرفه شمال شهر تهران رواج داده شد و بعدا به صورت خرده فرهنگ در حال نفوذ به خیلی از طبقات شهری حتی در شهرستانها است.
بنده به عنوان روانپزشک زوج درمانگر تعریف ازدواج را ” زندگی مشترک داوطلبانه ، آگاهانه و با تعهد صمیمانه ” تعریف میکنم که در صورت برهم خوردن یک یا چند تا از اجزا آن، روند حرکت به سوی طلاق تشدید خواهد گردید. یک قانون کلی در روانشناسی خانواده وجود دارد که طلاق خوب از ازدواج بد بهتر است در واقع طلاق همیشه بد نیست همچنانکه ازدواج همیشه خوب نیست. در واقع در زمان وجود رابطه ناسالم یا عدم تعالی بخش، طلاق میتواند نوعی بلوغ روانشناختی اجتماعی تلقی شود که در صورت تمام تلاش زوجین و خانواده و درمانگران و عدم بهبود واقع نگر رابطه، میتواند از اثرات مخرب و بیشتر رابطه ناسالم مشترک جلوگیری کند اما متاسفانه تجمل گرایی زمان ازدواج در حال گسترش به طلاق هم گویا است. واکنش افراد به پدیده طلاق بستگی به میزان رنج و عذاب و عدم تفاهم موجود در رابطه میباشد که هر چه این مقوله بیشتر باشد واکنش به طلاق بهتر است. منتها تقلید از الگوی غرب باید با لحاظ باورهای عرفی اجتماعی هر جامعه صورت بگیرد مخصوصا اینکه اکثرا فقط نماد ظاهری الگوبرداری شده و اگر مفاهیم عمیق روانشناختی و انسانی هم در پس پشت پرده باشد کمتر دیده میشود. جشن طلاق در غرب با فرهنگ سازی خاص صورت گرفته است یعنی بعد از طلاق ما دشمن هم نیستیم و بعد از طلاق روباط انسانی معقولی داریم و لزوما هیچیک از طرفین طلاق بد نیستند اما در ایران اکثرا بعد از طلاق با نمایش ظاهر پسند جشن طلاق، دشمنی و عداوت بین زوجین و خانواده هایشان گاها با شدت بیشتر ادامه دارد و حتی کودکان را هم در این یارکشی دخیل میکنند.
جشن طلاق در ایران( و بعضی از ایتمها در سایر کشورها) برای نشان دادن مسایل مختلف است :
1- بدلایل سختگیریهای زیاد در خصوص امر طلاق در سیستم قضایی ایران که در بسیاری از موارد هم لازم و هم واجب است در واقع پیروزی در این ماراتن طلاق گاها باعث کاهش بسیاری از فشارهای روانشناختی و خانوادگی میشود . البته گاها میتواند نشان از طلاق توافقی باشد و اعلام این قضیه به دوستان و آشنایان که آنها هنوز دوست هستند و دوستان مشترک بخصوص مجبور به انتخاب یکی از ان دو نیستند.
2- رهایی از بحرانهای زناشویی که در واقع زندگی با فردی فاقد هارمونی های شخصیتی فکری خانوادگی دینی تحصیلی اقتصادی سیاسی اجتماعی شغلی و سنی به درجات مختلف در طول زمان، باعث فرسودگی جسمی و ذهنی شده است و در واقع خروج از نقاهت این رابطه بیمار، برای فرد نمادی از شادی است
3- برای ابراز نشانه ای از روشنفکری یا برخورد متمدنانه که در اکثر موارد بیشتر نشانه ای از روشنفکرنمایی بخاطر عدم اعتقاد به فلسفه آن ( در فرهنگ ایرانی” وصل” در اکثر موارد شادی بخش بوده است و “فصل” باعث ناراحتی) یا نشانه ای از تمارض برای نشان دادن اینکه فرد هنوز سالم و سرحال است و به اصطلاح ” گرفتن حال طرف مقابل ” است.
4- نمادی از آرامش وجدان که جشن طلاق ، جشن پایان یک شکست و آغاز دیگری است. در حالیکه جشن طلاق به هیچ وجه مانع مشکلات بعد از طلاق مخصوصا در افراد فاقد استقلال مالی و فکری نخواهد شد.زندگی بعد از طلاق چندان هم ساده نیست چون تمام اهداف و شخصیت زوجین در طول سالها به شکل دوتایی شکل گرفته است و با طلاق باید در واقع این هویت دوتایی تبدیل به هویت فردی شود که نیازمند شخصیت سالم، مکانیسمهای دفاعی پخته ، شبکه اجتماعی حمایتی مناسب و استقلال مالی و فکری است که در هر کسی این موارد به تمام و کمال برای خروج از این بحران وجود ندارد.
5- نمادی از حمایت خانواده از پسر یا دختر است. در واقع در اکثر موارد بعد از گذشت زمان این حمایت ممکن است رنگ و بوی اولیه را نداشته باشد چون اولا خود خانواده باید با مشکلات متعدد والدین با هم و با فرزندان دیگر و با اجتماع دست و پنجه نرم کند و مجبور به تقسیم قوا در جبهه های مختلف میباشد بنابراین حمایت قاطع روزهای اول ممکن است بعدها خیلی کمرنگ شود دوما ادامه مشکلات در خصوص حضانت یا نوع رابطه با بچه ها یا حرف و حدیث دیگران یا مشکلات متعدد زنان مطلقه مخصوصا نوعی نگاه خشن جامعه یا مشکلات سرپرست خانواده بودن و غیره، باعث انتقال این فشارها هم به فرد و هم خانواده شود و کم کم خانواده از درگیری در این خصوص دوری کرده و فرد مطلقه به تنهایی مجبور به کشیدن بار مشکلات شود سوما فردی که مثلا زن یک خانه بوده است در صورت برگشت به خانه پدری، دیگر دختر خانه خواهد بود و پذیرش این تغییر نقش زن به دختر، استرس روانشناختی زیادی ایجاد خواهد کرد. حتی در صورت استقلال مکانی فرد مطلقه این مشکلات و مخصوصا احتمالا نگاه بدبینانه جامعه به عملکرد افراد مطلقه، استرس روانشناختی را صدچندان خواهد کرد.
6- نمادی از چشم و هم چشمی است که مخصوصا در افراد مرفه جامعه احتمالا شیوع بیشتری داشته باشد. اما با توجه به اینکه این رفتار میتواند قبح طلاق را کمرنگ کند و در واقع به جای تمام تلاش برای حل مساله و یادگیری مهارتهای ارتباطی، آخرین راه حل یعنی طلاق را به رتبه های اول منتقل میکند.
لازم به ذکر است بچه های پیش از مدرسه با احتمال بیشتر دچار اسیب های ناشی از طلاق والدین نسبت به بچه های بزرگتر میشوند چون اولا درک شناختی طلاق برای آنها مشکل است و دوما نیازمند حمایت های قویتری هستند. بچه ها در حین طلاق والدین سوالات زیادی دارند . 1- چرا والدین از هم جدا شدند ؟ 2- چرا من را ترک کردند؟ 3- کجا باید زندگی کنم؟ 4- چه کسی باید از من مراقبت کند؟ در زمان جشن طلاق، کودکانی که شاهد این قضیه بسیار دردناک طلاق هستند قادر به ایجاد رابطه منطقی بین جشن و طلاق نیستند و واکنش های روانشناختی مختلف حتی به صورت برهم خوردن تست های واقعیت سنجی کودک شده و ممکن است کودک را دچار مشکلات صدچندان روانشناختی بکند مخصوصا اگر والدین توان ایجاد این درک در کودک را نداشته باشند و کودک حتی مجبور به جدایی از والد مورد علاقه و زندگی با والد دیگر گردد. البته در صورت رفتار درست والدین و عدم یارکشی کودکان به طرف خود و ادامه حمایتهای مادی و معنوی از کودکان، احتمال بروز مشکلات در آینده کمتر خواهد شد.